dzvirfasi qvebis qimiur-kristaluri meseris shesaxeb

ძვირფასი ქვები

ძვირფასი ქვები- რომელთაც სატანის ქმნილებას ეძახიან ძვირფასი ქვები თავისი სილამაზითა და მრავალფეროვნებით ყოველთვის იპყრობდნენ ადამიანის ყურადღებას.მათი გამოყენების ისტორია ისევე ძველია, როგორც კაცობრიობის ისტორია. ცნობებს ძვირფასი ქვების შესახებ ჯერ კიდევ ძველ ეგვიპტურ პაპირუსებში და ჰომეროსის უკვდავ ,,ილიადაში ვხვდებით ჰეროდოტე თავის ნაშრომებში რამდენიმე ძვირფას ქვას ასახელებს. თეოფრასტემ დაგვიტოვა ,,ტრაქტატი ქვებზე, რომლებშიც იგი 16 ძვირფას ქვას აღწერს. საკმაოდ საინტერესო ცნობებს გვაწვდის ,,ბუნების ისტორიაში პლინიუსი. მეთვრამეტე საუკუნეში ალბერტ დიდი თავის ნაშრომში ,,ტრაქტატი მინერალებზე ასახელებს მრავალ ახალ, მანამდე უცნობ მინერალს. საკმაოდ საინტერესოა თომა აქვინელის თხზულება ,,მინერალთა ბუნება, სადაც იგი აღწერს ყალბი და ძვირფასი ქვების დამზადების ორიგინალურ მეთოდებს. გარდა სამეცნიერო შრომებისა, ძვირფას ქვებთან დაკავშირებულია უამრავი სათავგადასავლო ისტორია, ლეგენდა და თქმულება. ერთ-ერთი ასეთი თქმულება გადმოგვცემს, რომ ძვირფასი ქვები სატანამ შექმნა. მან შეამჩნია ევას გატაცება ფერად-ფერადი ყვავილებით და მიწის ამ ქმნილებებს მიანიჭა არაჩვეულებრივი ბრწყინვალება და ფერები, რათა ადამიანების გულებში აღეძრა სიხარბე, ცდუნება და სხვა ქვენა გრძნობები. შედარებით პროზაული, მაგრამ არანაკლებ საინტერესოა ძვირფასი ქვების გეოლოგიური წარმოშობა. ისინი წარმოიქმნენ ძირითადად დედამიწის ქერქის ჩამოყალიბების და შემდგომ პერიოდში მიმდინარე გეოქიმიური პროცესების შედეგად. ამ პროცესების მიმდინარეობის სხვადასხვა პირობები განსაზღვრავს ბუნებრივი მინერალების საოცარ სიუხვეს.

ნაწილი მინერალებისა, ყალიბდებოდა დედამიწის ქერქის სიღრმეში თვით დედამიწის ენერგიის ხარჯზე (ენდოგენური მინერალები). ზოგიერთი მინერალი საბოლოო სახეს დედამიწის ზედაპირზე ღებულობს მზის ენერგიის გამოყენებით (ეგზოგენური მინერალები). არის მინერალების ჯგუფი, რომლებიც წარმოიშვებიან დედამიწის ქერქში ფიზიკურ-ქიმიური ცვლილებების შედეგად ადრე არსებული მინერალების ან ქანების შემდგომი გარდაქმნებით (მეტამორფული მინერალები). ყველა ძვირფას ქვას კრისტალური აღნაგობა აქვს, ანუ სხვანაირად რომ ვთქვათ, მათი ატომები წარმოქმნიან წესიერ სტრუქტურას. ამ საერთო წესიდან გამპნაკლისს წარმოადგენენ ორგანული წარმოშობის ქვები: გიშერი, მარგალიტი, ქარვა და მარჯანი. სიტყვა კრისტალი ბერძნული წარმოშობისაა და ნიშნავს ყინულს. პირველად ,,კრისტალი ეწოდა კვარცს, რადგან მისი გამჭვირვალეობის გამო ითვლებოდა, რომ იგი გამყარებული წყლის განსაკუთრებულ ფორმას წარმოადგენს. შემდგომში მკვლევარებმა შეამჩნიეს, რომ მლაშე წყლის აორთქლებისას გამოიყოფა ერთმანეთის მსგავსი მბრწყინავი პრიზმები. მათ ეს მოვლენა აღიქვეს, როგორც გამყარებული წყლის კიდევ ერთი ფორმა და სიტყვა ,,კრისტალმა მყარად მოიკიდა ფეხი სამეცნიერო ლიტერატურაში. კრისტალი მყარი, მრავალწახნაგოვანი სხეულია, რომელშიც ელემენტარული ნაწილაკები კანონზომიერადაა განლაგებული სივრცობრივი ჯგუფებისა და შესაბამისი მესერის გეომეტრიული კანონების თანახმად. კრისტალის როგორც მყარი სხეულის სიმაგრეს, განაპირობებს ის ძალები, რომლებიც მოქმედებენ მათ შემადგენელ ნაწილებს შორის, ძირითადად გვხვდება ოთხი სახის კრისტალური მესერები: ატომური, იონური, მეტალური და მოლეკულური. ატომური მესრის სტრუქტურულ ელემენტს წარმოადგენს ნეიტრალური ატომები, რომლებიც ერთმანეთთან კოვალენტური ბმებით არიან დაკავშირებული. ასეთი კრისტალის ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია ალმასი.მთელ რიგ არაორგანულ ნაერთებში და მინერალების უმრავლესობაში კრისტალური მესერი შედგენილია იონებით. ასეთ კრისტალურ მესერს იონური მესერი ეწოდება. აქ ცალკეული ატომები ან ატომთა ჯგუფები იონიზირებულნი არიან და გააჩნიათ დადებითი ან უარყოფითი მუხტი. საწინააღმდეგო მუხტიან ნაწილაკებს შორის მიზიდულობის საფუძველზე აღიძვრება იონური ბმის ძალები. ამ ძალების სიდიდე განაპირობებს კრისტალის ელემენტარული უჯრედის ზომას და ფორმას. თავის მხრივ კი იონების ბმა დამოკიდებულია იონების ზომაზე. მუხტის სიდიდეზე და ა.შ. იონური მესერი გააჩნიათ ისეთ კრისტალებს, როგორიცაა სუფრის მარილი, კალციტი, ფლუორიტი და ა.შ. მოლეკულური მესრის კვანძებში განლაგებულია მოლეკულები. მათ შორის მოქმედებენ ნარჩენი, ანუ ვან-დერ-ვალსური, თუმცა თვით მოლეკულების შიგნით ბმემი კოვალენტურია.

მეოთხე ტიპის მესერი – ეს არის ლითონური მესერი. მის ელემენტებს შორის ბმა ხორცილედება ლითონების დამუხტულ იონთა აგრეგატებს შორის არსებული ელექტრონული ღრუბლის მეშვებით. კრისტალების ეს ორი ტიპი, მოლეკულური და ლითონური, ძვირფას ქვებში შედარებით იშვიათად გვხვდება. ძვირფასი ქვების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელია ფერი. ბუნებრივ ქიმიურ ნაერთებში წარმოშობის მიხედვით არჩევენ შეფერვის სამ სახეს: იდიოქრამატულს, ალოქრომატულს და ფსევდოქრომატულს. იდიოქრომატული ნიშნავს საკუთარ ფერს, რომელიც განპირობებულია მინერალში ფერის გამომწვევი ელემენტების არსებობით. ასეთი ელემენტია: Fe, Cr, Co, Ni, Cu, Ti, V, W, Mn, Mo. იდიოქრომატული კრისტალებია: ზურმუხტი, ლალი, საფირონი და ა.შ. ალოქრომატულ მინერალში ფერი გამოწვეულია არა მინერალის ქიმიური ბუნებით, არამედ წვრილად გაფანტული მინერალური მიანრევებით (ავანტიურინი)ფსევდოქრომატული, ანუ ცრუ ფერი დაკავშირებულია სხვადასხვა სახის ოპტიკური ეფექტებით; მეტწილად ინტერფერენციასთან (ტოპაზი), ოპალესცენციასთან (ოპალი), ირიზაციასთან (ლაბრადორი) და ა.შ. ძვირფასი ქვების სხვა დამახასიათებელი თვისებებიდან არსანიშნავია ელვარება, გამჭვირვალობა, სიმაგრე. პრაქტიკაშI მინერალების ფარდოფითი სიმაგრე განისაზღვრება ე.წ. მოოსის სკალით. 1. ტალკი 6. ორთოკლაზი2. თაბაშირი 7. კვარცი3. კალციტი 8. ტოპაზი4. ფლუორიტი 9. კორუნდი5. აპატიტი 10. ალმასი
ეს სკალა აგებულია იმ პრინციპით, რომ თითოეული მინერალი კაწრავს მის წინ მდებარე მინერალებს,ხოლო თვითონ იკაწრება მხოლოდ შემდეგით. ყველა ამ თვისების ერთობლიობა გვაძლევს ძვირფასი ქვების შეფასების საშვალებას. ისინი იყოფიან სამ რიგად. პირველი რიგის ქვებია: ალმასი, საფირონი, ლალი, ზურმუხტი, ალექსანდრიტი, ქრიზობერილი, კეთილშობილი შპინელი, ელვალიზი და მარგალიტი. მეორე რიგში შედის: ტოპაზი, აკვამარინი, ბერილი, წითელი თურმალინი, დემანტოიდი, ფენაკიტი, ამეთვისტო, ალმადინი, უვაროაიტი, ჰაიცინტი, კეთილშობილი ოპალი, ცირიკონი, სპოდუმენი. მესამე რიგის ქვებია: ფირუზი, მწვანე და პოლიქრომატული თურმალინი, ძოწი, კორდიერიტი, კიანიტი, ეპიდოლი, დოპაზი, მთის ბროლი, კვამლია კვარცი, ამეთვისტო (ღია ფერის), ქალცედონი, აქტი, სარდიონი, პლაზმა, ჰელიოტროპი, ქრიზოპრაზი, ნახევრად ოპალი, მზის ქვა, ლაბრადორი, სელენიტი და სხვა. ალმასი ძვირფასი ქვების დედოფალია. იგი გამოირჩევა განსაკუთრებული სიმაგრით, მაღალი შუქტეხით, ძლიერი დისპერსიით, მკვეთრი ელვარებით. ყველა ძვირფას ქვასთან შედარებით ალმასს ყველაზე მარტივი შედგენილობა აქვს. იგი ძვირფას უბრალო კრისტალური ნახშირბადია. სუფთა ალმასი გამჭვირვალეა და ძალიან ძვირად ფასობს. ხშირად რკინის ოქსიდის მინერავები ალმას მოყვითალოდ ფერავს, ცნობილია აგრეთვე მომწვანო, მოყავისფრო, ვარდისფერი, წითელი, ლილისფერი, ლურჯი და შავი ალმასები. ყველა ეს შეფერილობა გამოწვეულია სხვადსხვა მინარევით. გარდა ამისა, ალმასს შეიძლება ხელოვნურადაც შევუცვალოთ ფერი: ნეიტრონების ნაკადით დაბომბვისას ალმასის კრისტალები მწვანდება. გახურების შედეგ ალმასი ნაწილობრივ უფერულდება, მაგრამ საბოლოო სახით აღარ აღდგება, ელექტრონების ნაკადით დაბომბვისას ალმასი ლურჯდება.
ალმასის ფასი განისაზღვრება მისი წონით, გამჭვირვალობით და სხვადასხვა თვისებებით. მთელ რიგ ქვეყნებში მიღებულია ალმასის ფასის განმსაზღვრელი ფორმულა: C=0,5P(+2)Q სადაც C ალმასის ფასია ალმასისი ფასი კარატებში (1 კარატი=0,2 გრამს) Q_ერთი კარატის ფასი მსოფლიოში ყველაზე დიდი ალმასი “კულინანი” 1905 წელს აღმოაჩინეს სამხრეთ აფრიკაში. მისი წონა იყო 3106 კარატი. იგი 150000 გირვანქა სტერლინგის ფასად შეიძინა ტრანსვაალის მთავრობამ და 1907 წლის 9ნოემბერს, დაბადების დღეზე აჩუქა ინგლისის მეფე ედუარდ VII_ს. შემდგომში ამ ალმასიდან გამოაწახნაგეს მსოფლიოს უდიდესი ბრილიანტი “კულინანი”_I, ანუ “აფრიკის ვარსკვლავი”_530,2 კარატი და აგრეთვე სხვა 104 ბრილიანტი, მათ შორის ცნობილი ბრილიანტები: “კულინან_II” (317,4 კარატი), “კულინან”_III (94,4 კარატი), “კულინან_IV” (63,65 კარატი) და სხვა.
მსოფლიოს სხვა ცნობილი ალმასებიდან აღსანიშნავია: “ჯონკერი”_ 720კარატი, “პრეზიდენტი ვარგასი”_726,6კარატი, “სამხრეთის ვარსკვლავი” _254 კარატი. “სიერა ლეონეს ვარსკვლავი” (198,8კარატი) უკანასკნელ დროში ნაპოვნი უდიდესი ალმასია. საბჭოთა კავშირში ალმასების ფონდში ინახება ალმასების შესანიშნავი კოლექცია, მათ შორის გამოირჩევა ალმასი “ორლოვი”_198,62 კარატი; ალმასი “შაჰი”_88,7 კარატი. ამ ალმასის წახნაგებზე, არაბულ ენაზე, ამოკვეთილია მისი სამი მფლობელის სახელები; ალმასი”მარია”_105,9 კარატი; “ჩეკისტი”_95,0 კარატი; “ოქტიაბრსკი”_68 კარატი და ა.შ. სიმაგრის მიხედვით მეორე ადგილი უკავია კორუნდს. მისი ქიმიური ფორმულაა AL2O3. იგი ფართოდ არის ცნობილი ლალის და საფირონის სახელწოდებით. ჩღ3+ და FE3+ იონები განაპირობებენ ლალის წითელ შეფერილობას, ხოლო ტიტანის ჟანგის მინარევები უფერო კორუნდს ლურჯად აფერადებენ და წარმოქმნიან საფირონს. საერთოდ, ბუნება მეტად ძუნწია ლურჯი ქვების მიმართ და ნამდვილი მშვიდი ლურჯი ელფერით მხოლოდ საფირონი გამოირჩევა. კორუნდის ფერთა სიმრავლე ამ ორი ფერით არ ამოიწურება. არსებობენ შესანიშნავი ყვითელი, თითქმის უფერო, ლილისფერი, ცისფერი, და მომწვანო ქვები.

მინერალ ბერილის ქიმიური შედგენილობა განისაზღვრება ფორმულით BE3AL2 {ში6O18}. მინარევების სახით ბერილი ხშირად შეიცავს NA2O, K2O, LI2O, RB, Cs, Mn, FE და Cr ამის გამო ბერილი შეიძლება შეგვხვდეს თეთრი, ყვითელი, მოყვითალო, მწვანე, მტრედისფერი, კაშკაშა მწვანე, ვარდისფერი. მწვანე ბერილს ზურმუხტი ეწოდება. ზურმუხტის მომწვანო_მოლურჯო სახესხვაობა აკვამარინის სახელწოდებითაა ცნობილი. ზურმუხტის დიდი ზომის (5_6 კარატზე მეტი) უზადო კრისტალები დიდი იშვიათობაა და ხშირად ალმასზე ძვირად ფასობს. მარგალიტს განსაკუთრებული ადგილი უკავია ძვირფას ქვებში, მიუხედავად ხანმოკლე სიცოცხლისუნარიანობისა და ხელოვნურად გაზრდილი მარგალიტების კონკურენციისა, ნამდვილი ბუნებრივი მარგალიტი კვლავაც ძალიან ძვირად ფასობს მარგალიტებს გამოიმუშავებენ მოლუსკების ზოგიერთი სახეობები, რომელთაც გააჩნიათ ორსაგდულიანი ნიჟარა. ეს ნიჟარები ერთმანეთთან მხოლოდ ერთი გვერდით არიან დამაგრებულები. ამ მოლუსკების შინაგანი ორგანოები გახვეულია ე.წ. მანტიაში, რომელიც გამოყოფს ორგანულ ნივთიერებას კონხიონიდას. უფრო სიღრმეში განლაგებულია ზონა, რომლის უჯრედები გამოყოფენ კალციტს ან არაგონიტს და მოლუსკს გააჩნია მესამე ზონაც, სადაც ხდება კალციუმის კარბონატის უმცირესი ზომის ქერცლების გამომუშავება. ყველა ეს მასალა თანმიმდევრობით ეფინება მოლუსკის კედლებს
და წარმოქმნის სადაფს. თუ ნიჟარაში მოხვდება უცხო სხეული, მაგალითად, ქვიშის მარცვალი, ნივთიერებები დაიწყებენ მასზე დაფენას და რამდენიმე წელიწადში წარმოიქმნება მარგალიტი. ფერისა და ელვარების მიხედვით არჩევენ რამდენიმე სახესხვაობას: ინდოეთის მარგალიტი_ნაზი ვარდისფერია; ავსტრალიის_სავსებით თეთრი; ვერცხლისფერი ელვარებით და ციმციმით, პანამის მარგალიტს ოქროსფერი ელვარება აქვს, ხოლო იაპონიის მარგალიტი მომწვანო ელფერით გამოირჩევა. უძველესი დროიდან ძვირფასი ქვები გამოიყენებოდა სამკაულებად. ყოველ ეპოქას თავისი საყვარელი ქვები ჰქონდა: ეგვიპტელები სიამაყით ატარებდნენ ზურმუხტის, ფირუზის, ამეთვისტოსაგან დამზადებულ სამკაულებს, ძველი რომაელები კი ყველაზე მაღლა ალმასებს და საფირონებს აყენებდნენ.სერამიდა, კლეოპატრა და უძველესი დროის სხვა დედოფლები თაყვანს სცემდნენ მარგალიტს. რენესანსისა და ბაროკოს ეპოქის მოდა კი უპირატესოდას ფერად ძვირფას ქვებს, ლალს, საფირონს და ტოპაზს ანიჭებდა. და ბოლოს რომანტიზმის ეპოქამ გაგვიხსნა ნახევრად ძვირფასი ფერადი ქვების სილამაზე.გარდა სამკაულებისა, ძვირფას ქვებს ძველ ქვეყნებში სხვა ფუნქციებიც ეკისრათ. ასტროლოგები მათ მაგიურ ძალებს მიაწერდნენ, ზოგიერი ქვა კი სამკურნალოდ გამოიყენებოდა. მაგალითად, ქარვა ითვლებოდა შესანიშნავ საშუალებად კანის, ყელის დაავადებისათვის რევმატიზმის საწინააღმდეგოდ. ტოპაზი დიპლომატების ქვად ითვლებოდა, რადგან მას დიდგვაროვანი ხალხის კეთილგანწყობა მოჰქონდა, კარნახობდა საუკეთესო რჩევებს, და მისი მფლობელი წინასწარ ხვდებოდა მტრის განზრახვებს. შუა საუკუნეებში სჯეროდათ, რომ სარდიონს შეუძლია “შავი მაგიის” დამარცხება, რომ იგი ეხმარება მფლობელს საიდუმლოს შენახვაში.აქვამარინი ბედნიერი ცოლქმრული ცხოვრების ავგაროზად ითვლებიდა. ამასთანავე, მას თითქოს გააჩნდა უნარი მისი მფლობელის აზრები მიეპყრო იმის მიმართ, ვინც ეს ქვა აჩუქა. შუა საუკუნეების ცნობილ ლეგენდაში ელოიზამ, შორს მიმავალ გულისსწორს აკვამარინის ბეჭედი აჩუქა, და ისიც სახიფათო მოგზაურობის ჟამს გამუდმებით ელიოზაზე ფიქრობდა. მას შემდეგ აქვამარინს “ელიოზას ქვასაც” უწოდებენ. ძველი ელინური ლეგენდის მიხედვით ამეთვისტო დათრობისაგან იცავდა დავის მფლობელს. რომის პაპის ალექსანდრე VI ცნობილი ვაჟი ცეზარე ბორჯია ატარებდა უზარმაზარი ლალის ბეჭედს_”ბორჯიას ალს”. როგორც იგი ირწმუნებოდა, ამ ბეჭედმა მრავალჯერ გადაარჩინა სიკვდილს, რადგან ლალი შხამთან შეხებისასა ფერს იცვლიდა. ბრილიანტის თვალი ისე უნდა ეტარებინათ. რომ იგი კანის ზედაპირს შეჰხებოდა. გარდა ამისა, ბრილიანტს არ მოჰქონდა ბედნიერება, თუ იგი პატიოსანი გზით არ იყო შეძენილი. მაგრამ ბრილიანტთან და ალმასთან დაკავშირებული ლეგენდებიდან მაინც სისხლიანი ამბები სჭარბობს. საქართველოში ძვირფასი ქვები უძველესი დროიდან იყო ცნობილი. ძველი ხელნაწერებიდან ირკვევა, რომ ჯერ კიდევ შუა საუკუნეებში ცნობილი იყო ასამდე სახის და სახესხვაობის მინერალი. საეკლესიო წიგნების გვერდით მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავათ სამეცნიერო ტრაქტატების მინერალოგიაში, მათ შორის: “თვალთაი” “მინერალთა თვისებანი და მოთხრობები მათ გამო”, “პატიოსან თვალთათვის” “კალმასობა” და სხვანი.